Aks Kantarı

Araçların ağırlığını dingil bazında kaydeden kantar aks kantarı olarak adlandırılır. Dingil ağırlığı, Karayolları Trafik Yönetmeliği’nde yer alan Madde 3’ün C kısmında araçlarda aynı dingile bağlı tekerleklerden karayolu yapısına aktarılan ağırlık olarak tanımlanır. İzin verilen aks yükü ve araçların izin verilen toplam ağırlığı için ruhsatta ya da araç tescil belgesinde belirtilen ya da Karayolları Trafik Yönetmeliği’nde belirtilen değerler yol güvenliği nedeniyle aşılamaz. Aşırı yüklü araçların neden olduğu kazaları önlemeye yönelik olan bu limitlerin haricinde belirli yol kesimlerinde ve özellikle köprü gibi yapılarda bu yapıların zarar görmesini önlemek amacıyla araç ağırlıklarına ilişkin kısıtlamalar bulunmaktadır. Ağır yük taşıyan araçların ağırlık ve boyutlarına ilişkin 96/53/EC sayılı Avrupa Yönetmeliği, AB üyesi olan  devletlerin 27 Mayıs 2021 tarihinden itibaren ağır yük taşıyan araçların ağırlıklarını daha sık kontrol etmelerini gerektirecek şekilde 2015 yılında değiştirilmiştir. Bu, aşırı yüklemeden kaynaklanan kazalar ya da yol hasarları meydana gelmeden önce ağırlık ihlallerinin tespit edilmesini sağlamak içindir. Buna ek olarak, artan kontroller, yük taşımacılığında kamyonlara aşırı yükleme yaparak rekaberi bozmayı da daha zor hale getirmelidir.

Ancak, araçlar sadece yol güvenliği nedeniyle değil, aynı zamanda yükün ağırlığını belirlemek için de tartılır. Aks kantarı doğru kullanıldığında birbiri ardına belirlenen her bir aksın ağırlıklarının toplamında toplam ağırlığın belirlenmesini de sağlar. Aks kantarının toplam ağırlığı belirlemede diğer kantarlara kıyasla avantajlarından biri kurulum için gereken alanın küçük olması iken diğer bir avantajı da aks kantarının tartılacak araçların aks sayısından ve aks aralıklarından bağımsız olmasıdır.

Farklı araç türleri için aks yükü ve toplam ağırlığın belirleneceği durumlarda toplam yükün tek seferde tartılması için büyük bir kantar yerine aks kantarı kullanılması tavsiye edilir. Güvenilir tartım sonuçları elde etmek için aks kantarının tartım sırasında aracın tüm tekerlekleri neredeyse aynı yükseklikte olacak şekilde monte edilmesine dikkat edilmelidir. Söz konusu bu eşitlik, tartım platformlarının zemine gömülmesi, çok düz tartım platformlarının seçilmesi ya da aracın uzunluğu boyunca dengeleyici platformlarla yüksekliğin ayarlanmasıyla elde edilebilir.

Araçları dingile göre tartmak için kullanılan kantarlar mobil ya da sabit üniteler olarak çalıştırılabilir. Genellikle ekran ve kontrol ünitesi ayrı bir cihazda bulunur ve tartım platformuna kablo ya da radyo ile bağlanır. Sabit bir aks kantarı genelde zemin gömülüyken mobil aks kantarı modelleri genelde yalnızca yeterince yüklenebilir kuru ve düz bir yüzeye yerleştirilir. Mobil aks kantarında genellikle aracın iz genişliğine göre konumlandırılması gereken iki ayrı platform bulunur. Ağırlıkların tekerlek tekerlek kaydedildiği bu versiyon sağ ve sol araç şeridinin yükünü ayrı ayrı dikkate alma imkanı sunar. Bu nedenle, mobil ya da sabit bir aks kantarına karar verirken aks yüküne ek olarak yükün aracın sağ ve sol tarafına eşit olarak dağıtılıp dağıtılmadığının belirlenmesinin mantıklı olup olmadığı dikkate alınmalıdır.

Aks kantarının yük kapasitesi birkaç yüz kilogram ya da birkaç bin kilogram olabilir. Bunun için öncelikle maksimum ağırlığın ne kadar yüksek olması gerektiği netleştirilmelidir. Bu durumda çözünürlük maksimum ağırlığa bağlıdır. Standart bir aks kantarı ile 10.000 kilogramlık bir aks kantarı gram cinsinden ölçülemez. Ancak buna pek gerek kalmayacaktır. Çoğu uygulama için 10.000 kilogram ya da 12.500 kilogram yük kapasitesinde 5 kilogramlık standart çözünürlük yeterli olmalıdır. Bu kadar yüksek ağırlıkları daha hassas bir şekilde tartmak için 10.000 kilograma kadar olan yükleri 0.5 kilogramlık adımlarla görüntüleyebilen yüksek çözünürlüklü bir aks kantarı versiyonu seçilmelidir.

Aks tartımı için farklı tasarımlarda platformlar mevcuttur. Tekerlek tartımı için tek ve iki platform, yüzey alanı ve yükseklik açısından farklı boyutlara sahiptir. Tartım platformunun yüksekliği, zemine gömülü sabit aks kantarları için daha az önem taşırken monte edilmiş mobil aks kantarları için bu yükseklik tartım sonuçlarının hassasiyeti açısından önemlidir. Tartım platformlarının yüzeyi için araç lastiklerinin konumu ve boyutu dikkate alınmalıdır. Eşleştirilmiş tekerlekli yük platformları için yaygın boyutlar 400 x 300 mm ile 900 x 700 mm; tarım ve endüstride sabit kurulum için 800 x 1200 mm arasında değişmektedir. Mobil platformlar, tasarımları ya da ek unsurlar sayesinde kolay ve mümkünse sarsıntısız taşıma imkanı sağlamalıdır. Ekran ve kontrol ünitesine bağlantı, telsiz ya da kablo ile yapılır. Tartım platformları genellikle -10 … +40 °C arasındaki sıcaklıklarda dış mekan kullanımı için tasarlanmıştır ve neme ve yabancı maddelere karşı yüksek derecede korumaya sahiptir.

Tartım göstergesi olarak da adlandırılan ekran, kullanım kolaylığını ve tartım verilerinin olası ek işlemlerini belirler. Pek çok tartım platformu farklı ekranlara bağlanabilir. Bu nedenle, aks kantarı, platformları ve ekranları seçilerek kullanıcının özel gereksinimlerine uyacak şekilde yapılandırılabilir. Seçim aşamasında önemli bir belirleyici de platform ve ekranın kablo ile mi yoksa kablosuz olarak mı bağlanacağıdır. Buna karar verildikten sonra tartım göstergesinin hangi özelliklere sahip olması gerektiğine karar verilmelidir. Çalışabilirlik, cihaz yazılımı ve olası arayüzler açısından pek çok seçenek bulunmaktadır. Bazı göstergeler standart olarak veri aktarımı ve ek cihazların bağlanması için arayüzlere sahiptir ya da bunlarla donatılabilir. Örneğin, USB, WLAN, Bluetooth, Ethernet ya da RS-485 arayüzleri ya da 0/4-20 mA ya da 0 ila 10 voltluk analog çıkışlar söz konusu olabilir.

Tartım verilerinin hemen yazdırılması gereken değişen konumlardaki uygulamalar için yazıcıyla birlikte sağlam bir çantaya yerleştirilmiş ve pille çalışan ekran üniteleri mevcuttur. Aks kantarı ile belirlenen ağırlıklar tartım işleminin ardından yazdırılabilir. Çıktıların içeriği ve şekli gereksinimlere göre uyarlanabilir. Çıktı üzerine barkod, en fazla 4 başlık satırı, etiket numarası, tartım numarası, tekerlek ağırlığı, aks ağırlığı, aracın toplam ağırlığı ya da birkaç aracın tartımından elde edilen toplam ağırlık vb. yazdırılabilir. 

Aks kantarı, tartılacak araçların tüm akslarının tek bir ölçümde kaydedilebileceği şekilde genişletilebilirse sistem toplam ağırlık ve kısmi ağırlıklar için yasal hale gelir. Tek bir geniş tartım platformuna sahip tartım köprülerinin aksine birden fazla aksın aynı anda tartıldığı bu sistemler toplam ağırlığın yanı sıra ayrı ayrı aksların ağırlığını da verir. Her bir araç tekerleğinin aynı anda tartıldığı araç tartım sistemleri için değerlendirme seçenekleri daha da ayrıntılıdır. Her bir yüke ve bu yüklerin toplamlarına ek olarak ağırlık merkezleri ve yük dağılımları da belirlenebilir. Tek bir işlemde aracın tamamını tartan birkaç platformlu bir aks kantarı, uygun şekilde tasarlandığı takdirde yasal ticari uygulamalarda da kullanılabilir. Yasal ticari kantar ve teraziler, kullanım yerinin yerçekimi değerine göre ayarlanır ve ya kalibre edilmiş olarak ya da sonraki kalibrasyon işlemleri için gerekli özel işaretleme ve kağıtlar ile birlikte teslim edilir.