Takometre

Takometre terimi Yunanca’dan gelir. Hızlı anlamına gelen “tachos” ve ölçüm cihazı anlamına gelen “metron” kelimelerin bir araya gelmesinden oluşan takometre orijinal anlamıyla hız ölçüm cihazı anlamına da gelir. Ölçüm sırasında elde tutulan kompakt takometre modelleri mobil takometre olarak adlandırılır. Takometre modelleri temel olarak ölçüm aralığı, ölçüm prensibi ve ek fonksiyonlar açısından farklılık gösterir. Kullanım amacına uygun bir takometre bulmak için takometredeki en önemli gereksinimler önceden belirlenmelidir.

Bakım ve onarım çalışmaları sırasında kontrol ölçümleri için kullanılan takometreler genellikle dönüş hızını dakikadaki devir sayısı cinsinden ölçer. Ölçüm birimi rpm ya da RPM olarak gösterilir. RPM, “rounds per minute” ifadesinin İngilizce kısaltmasıdır. Bazen dönme frekansı da hertz cinsinden gösterilir. Bir hertz saniyede bir devire ve dakikada 60 devire karşılık gelir.

Ölçüm aralığı genellikle takometrenin tasarımı gereği aşağıdaki değerlerle sınırlıdır:

- temaslı ölçüm ile	0.5 ... 19.999 rpm
- optik yansıtıcı ölçümü ile	5 ... 99.999 rpm
- stroboskobik ölçüm ile	50 ... 99.990 rpm

Her takometre modeli bu değer aralıklarını tamamen kapsayamaz. Bu nedenle, takometre seçerken ölçüm aralığının gerekli tüm hızları kapsadığından emin olmak son derece önemlidir.

Dönüş hızı, takometre ile mekanik, optik ya da stroboskobik olarak belirlenebilir. Bazı takometre modelleri iki ya da üç ölçüm prensibiyle ölçüm gerçekleştirme imkanı sunar. Görev ve çevre koşulları için uygun olan takometrenin seçildiğinden emin olunmalıdır. Yalnızca dönüş hızı belirlenecekse her üç yöntem de uygulanabilir.

Ancak, temas yoluyla çalışan bir takometre seçilecekse takometre doğrudan ölçüm noktasına yerleştirilebilmelidir. Optik yansımaları ölçen takometre modelleri için 5 ila 50 cm arasındaki mesafeler yeterlidir hatta bazı takometrelerde bu 1.5 metreye kadar çıkabilir. Silindirler ya da konveyör bantları üzerindeki yüzey hızları ya da hat uzunlukları test edilecekse temas ölçümlü takometreler özellikle uygundur. Ölçüm tekerleğinin dönüşleri hat hızlarına ve uzunluklarına kolaylıkla dönüştürülebilir.

Temas ölçümü için tasarlanmış takometreler genellikle çeşitli eklentilerle birlikte tedarik edilir. Ölçüm tekerlekleri ve ölçüm uçları, farklı bileşenlerin hareketinin ölçüm cihazının şaftına senkronize bir şekilde aktarılmasını sağlar. Silindirlerin, taşlama kayışlarının ya da konveyör bantlarının çalışma hızını belirlemek için bir ölçüm tekerleği de kullanılabilir. Takometre, dakika ya da saniye başına devir cinsinden dönüş hızını ölçüm tekerleğinin çevresi ile çarpar. Bu tür bazı takometreler, tehlikeli alanlardaki uygulamalar için de uygundur.

Optik yansıtıcı ölçümde ölçülecek bileşene dokunmadan da ölçüm gerçekleştirilir. Takometre bu amaçla radyasyon yayar ve yansımaları değerlendirir. Çoğu durumda hedeflenen konum görünür bir lazer hedefleme noktası yardımıyla kontrol edilebilir. Devirlerin doğru bir şekilde kaydedilebilmesi için dönen yüzeyin sadece küçük bir kısmı radyasyonu iyi yansıtmalıdır. Bunun için, bileşenin dış çapına yakın bir yere özel yansıtıcı bant ya da yansıtıcı boyadan yapılmış bir işaret uygulanır. Takometre, ölçüm esnasında yansıyan radyasyonu algılamak için ışığa duyarlı bir sensör kullanır ve ardından yansımalar arasındaki zaman aralığını değerlendirir.

Stroboskobik etkide zamanlanmış ışık flaşları nesneleri yalnızca kısa bir süre aydınlatır. Dönen nesneler, dönüş hızları ışık flaşlarının frekansıyla eşleştiğinde sabit görünür. Bu nedenle, nesne aydınlatıldığında her zaman aynı konumdadır. Doğru değerlendirme için bir etiket, çentik ya da delik şeklinde optik bir işaretleme gereklidir.

Bir bileşen, iki ışığın yanıp sönmesi arasında birkaç kez dönerse bu durum optik olarak tek bir dönüşten ayırt edilemez. Bu nedenle pek çok takometrede dönüş hızının doğru bir şekilde belirlenmesi için ışık döngüsünün çarpanlar aracılığıyla arttırılabileceği ya da azaltılabileceği fonksiyon tuşları bulunur. Takometre olarak stroboskoplar ise dönüş hızının haricinde hızlı hareketleri yavaş hareket hızına düşürmek ve böylece düzensizlikleri görünür kılmak için de kullanılabilir.

Çoğu takometre, mevcut ölçüm serisinin minimum ve maksimum dönüş hızını kaydedebilir. Bazı takometre türlerinde ortalama değer de hesaplanır. Farklı ölçüm birimlerinin yaygın olarak kullanıldığı durumlarda ölçüm biriminin sadece bir tuşa basılarak değiştirilebildiği takometreler tavsiye edilir.

Sıcaklık ya da titreşim ölçümü gerçekleştiren ek sensörlere sahip takometreler, erişilmesi zor makinelerde onarım, bakım ya da servis işlemlerinin yapılması gerektiği durumlar için idealdir. Hız değerlerinin haricinde ek titreşim ve sıcaklık verileri de kaydedilebilir.

Gerçekleştirilen bir ölçümden sonra ölçüm verilerinin kaydedilmesi ya da değerlendirilmesi söz konusu ise yeterli kapasitesi bulunan bir belleğe sahip bir takometre modelinin seçilmesi tavsiye edilir. Bu durumda, ölçüm değerlerinin sahada ayrıca bir liste ya da tabloya kaydedilmesi gerekmez. Ölçüm verileri daha sonra geri çağrılabilir ya da takometrede bir veri arayüzü varsa kolay bir şekilde okunabilir.

Diğer pek çok ölçüm cihazında olduğu gibi takometreler de son yıllarda önemli ölçüde geliştirilmiştir ve günümüzde ölçümleri güvenilir ve hızlı bir şekilde gerçekleştirebilen kompakt dijital cihazlar olarak sunulmaktadır. Takometre kelimesi Yunanca kökenli olduğundan takometrenin ana görev ve işlevinin hız ölçümü ile bağlantılı olduğu gayet açık bir şekilde anlaşılabilir. Takometre, çeşitli hız ölçümleri gerçekleştirir ve özellikle dönen detayların ve mekanizmaların çok sayıda bulunabileceği endüstriyel alanlar için idealdir. Bununla birlikte, hız ölçümünün modern dijital takometrelerin uygulamalarından sadece biri olduğu unutulmamalıdır.

Panel tipi takometre yalnızca makinedeki belirli parçaların hareket ettiği ya da döndüğü hızı değil, aynı zamanda zamanlayıcı fonksiyonu ve hatta kronometre ile devir başına darbe sayısını da belirler. Bu da modern takometrenin sadece saf hız ölçümüyle sınırlı olmadığı anlamına gelir ve pek çok durumda (örneğin, olası tüm araç türlerinde, havacılıkta, bakım kontrolleri, ekipman testi, konveyör bandında üretilen ürünlerin sayılması ya da malzemelerin tüketiminin kontrolü ve değerlendirilmesi için) uygulanabilir olmasını sağlar. Öte yandan, darbe sayma fonksiyonu, özellikle konveyör bant üzerinde mal akışıyla çalışan işletmelerde kullanışlı olur. Kontrol işlemleri takometre yardımıyla gerçekleştirilirse ham madde tasarrufu sağlanabilir, çünkü takometre, darbe sayısını belirleyerek üretimde düşüşe neden olan aşırı tüketimi ya da malların bant üzerindeki yanlış dağılımını tespit edebilir.

Takometre, çeşitli mekanizmaların, rotorların, motorların üretkenliğini ve performansını değerlendirmeye yardımcı olur. Bu da işi mevcut seviyede sürdürmek ya da dönen parçalara sahip makineler için en iyi koşulları sağlamak ve böylece hizmet ömürlerini uzatmak ve üretim sürecinin performansını arttırmak için belirli değişiklikler yapabilmek için önemlidir. Sürekli izleme için panel tipi takometrenin entegrasyonu sayesinde çıktı ürünün kalitesi de iyileştirilebilir. İzin verilen aralıkta doğru çalışma parametrelerinin seçilmesi, en iyi çalışma koşullarının sağlanmasına yardımcı olur ve gösterge paneline takılan takometre, kontrol ekipmanı zincirinin önemli bir halkasıdır.